Ως μαθηματικοφοβία ή αλλιώς φοβία των μαθηματικών (mathophobia ή math anxiety) περιγράφεται το συναίσθημα που συνδέεται με τη δυσφορία, την απέχθεια, την ανησυχία, το άγχος ή ακόμα και το φόβο που δημιουργείται κατά την ενασχόληση ενός ατόμου με τα μαθηματικά όχι μόνο στο εκπαιδευτικό περιβάλλον αλλά και στην καθημερινή ζωή. Δεν παρατηρείται σε όλα τα παιδιά και δεν αποτελεί πάθηση ή ασθένεια.
Ως φαινόμενο είναι ανεξάρτητο από τις ικανότητες των μαθητών και οφείλεται σε αρνητικές εμπειρίες που αποκομίζουν κατά τη διδασκαλία του μαθήματος οι οποίες επηρεάζουν την επίδοσή τους μειώνοντάς την πάρα πολύ. Επηρεάζει συνήθως παιδιά με αναπτυγμένη την αίσθηση καθήκοντος σε ό,τι αφορά τις υποχρεώσεις τους στο σχολείο.
Η μαθηματικοφοβία οφείλεται στο άγχος και την ένταση που προκαλεί στα παιδιά ο υπερτονισμός της αναγκαιότητας της διδασκαλίας των μαθηματικών, αφού τα μαθηματικά θεωρούνται το φυσικό υπόβαθρο κάθε επιστήμης. Πολλοί θεωρούν ότι η επιστήμη αυτή απευθύνεται στην ελίτ των μυαλών, εξυπηρετεί μόνο ερευνητικούς σκοπούς και αγνοούν τη χρηστικότητά της στην καθημερινή ζωή, δημιουργώντας έτσι ένα αρνητικό συναίσθημα απέναντί της. Απόψεις εκφράζονται, επίσης, για την κοινωνική και οικονομική περιθωριοποίηση των ατόμων με έλλειψη σε μαθηματικές δεξιότητες.
Εκτός αυτού, η διδασκαλία των μαθηματικών δεν συμβαδίζει πάντα με τα στάδια της νοητικής ανάπτυξης του παιδιού και έτσι καθώς προσπαθούν να τα κατανοήσουν παιδιά που δεν έχουν φτάσει στο αντίστοιχο επίπεδο μαθηματικής σκέψης συναντούν ανυπέρβλητα εμπόδια, γεγονός που πολλές φορές τα οδηγεί σε πρόωρη παραίτηση.
Μια τρίτη αιτία είναι η συνεκτική αλλά αφηρημένη φύση των μαθηματικών συμβολισμών. Τα σύμβολα που χρησιμοποιούνται στα Μαθηματικά απέχουν από τη γλώσσα επικοινωνίας των ανθρώπων. Πολλοί μαθητές θεωρούν τα Μαθηματικά ως μια “ξένη” γλώσσα, την οποία καλούνται να αποστηθίσουν τυπικά και όχι ουσιαστικά. Παράλληλα, τα Μαθηματικά δε διδάσκονται σε διασύνδεση με πρακτικές δραστηριότητες που έχουν σχέση με την καθημερινή ζωή, αλλά βασίζονται στη μηχανική απομνημόνευση. Η ιδιαίτερη φύση του μαθήματος των μαθηματικών με τη συνεκτικότητά του, με την αλυσιδωτή σειρά των εννοιών και την πυραμιδωτή – παραγωγική ανάπτυξη τους, προξενεί ένταση στα παιδιά και δυσχεραίνει τη μαθησιακή διαδικασία σε περίπτωση δημιουργίας κενών.
Δεν πρέπει επίσης να παραγνωρίσουμε τις στερεότυπες αντιλήψεις (οικογενειακό και συγγενικό περιβάλλον), ότι κάποιοι γεννιούνται με χαρισματική μαθηματική σκέψη και κάποιοι χωρίς αυτήν, ότι τα κορίτσια δεν μπορούν να αναπτύξουν τη μαθηματική σκέψη στον ίδιο βαθμό με τα αγόρια. Έτσι, παιδιά που συναντούν δυσκολίες στην κατανόηση των μαθηματικών γρήγορα απογοητεύονται και εγκαταλείπουν τη «μάταιη» προσπάθειά τους θεωρώντας ότι απλά δεν είναι «μαθηματικά μυαλά».
Άλλη αιτία της μαθηματικοφοβίας είναι τα συχνά τεστ, οι πολλές ασκήσεις (ασκησιομανία), η βαθμοθηρία και τα ακατάλληλα προγράμματα. Σχετικά με τα προγράμματα και τον τρόπο διδασκαλίας μπορούμε να παρατηρήσουμε τα παρακάτω:
- Οι μαθητές μαθαίνουν από τα πρώτα ακόμα χρόνια στο σχολείο ότι μάθηση στα μαθηματικά είναι η απομνημόνευση κι έτσι παραφορτώνουν νωρίς τη μνήμη τους με τύπους και ορισμούς τους οποίους δεν κατανοούν και για το λόγο αυτό και δεν μπορούν να τους χρησιμοποιήσουν.
- Η διδασκαλία σε ένα ευρύ κοινό (π.χ. σχολική τάξη) δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις εξειδικευμένες μαθησιακές ανάγκες κάθε ατόμου. Κάθε άτομο μαθαίνει με διαφορετικό τρόπο και ρυθμό.
- Η αυθεντία του δασκάλου που επιβάλλει την άποψή του στους μαθητές είναι παράγοντας που ενισχύει το φόβο τους στα μαθηματικά. Πολλές φορές ο μαθητής μπορεί και διακρίνει την αδυναμία του δασκάλου η οποία προέρχεται από τη δική του συγκαλυμμένη μαθηματικοφοβία.
- Τα τεστ και τα διαγωνίσματα που έχουν ως σκοπό την αξιολόγηση του μαθητή ασκούν συχνά κακή επίδραση, γιατί γίνονται τελικά αυτοσκοπός της γνώσης και δημιουργούν ανησυχία και φόβο στους μαθητές. Τους κάνουν να νιώθουν ανασφάλεια και, αν τους αλλάξεις κάποια παράμετρο της διαδικασίας, πελαγώνουν, γιατί έχουν συνηθίσει στην παπαγαλία και στην αποστήθιση. Εξάλλου πολλοί υποστηρίζουν ότι οι μαθηματικές ικανότητες δεν μπορούν να μετρηθούν με τεστ και διαγωνίσματα προκαθορισμένης ύλης και λίγο πολύ «υποψιασμένων» ή «προμελετημένων» απαντήσεων (τα λεγόμενα sos).
Η φύση της προσωπικότητας πολλών μαθητών, που δεν τους επιτρέπει να πειθαρχήσουν στους κανόνες και την αυστηρότητα των Μαθηματικών, δημιουργεί πολλές φορές απέχθεια για την επιστήμη και συντείνει στην ανάπτυξη της μαθηματικοφοβίας.
H μαθηματικοφοβία έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση, αρχικά, της αυτοπεποίθησης των μαθητών και στη συνέχεια των επιδόσεών τους στα μαθηματικά, αφού ο φόβος τους παραλύει τη σκέψη. Οι χαμηλές επιδόσεις, με τη σειρά τους, αυξάνουν το δέος των παιδιών για το μαθηματικό αντικείμενο προκαλώντας έναν φαύλο κύκλο που δύσκολα μπορεί να διαρραγεί.
Ωστόσο, στην εποχή μας, οι ανάγκες της κοινωνίας απαιτούν περισσότερες μαθηματικές γνώσεις και νοητικές δεξιότητες. Τα μαθηματικά πρέπει να γίνουν προσιτά και ελκυστικά για όλο το μαθητικό πληθυσμό. Οφείλουμε να δώσουμε ως γονείς και ως δάσκαλοι το δικαίωμα στο λάθος, την επιβράβευση της προσπάθειας, την ενθάρρυνση της αυτοπεποίθησης, τη δυνατότητα και την ευκαιρία στην επιτυχία και την προώθηση της αυτό-αξιολόγησης. Με εργαλεία τις σύγχρονες τεχνολογίες, την ενίσχυση της ανακάλυψης και όχι της απομνημόνευσης, με την ομαδο-συνεργατική μάθηση και την εφαρμογή διαφορετικών στρατηγικών είναι αναγκαίο να οικοδομήσουμε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον ασφάλειας, ενεργητικής συμμετοχής και προσπάθειας, το οποίο θα βοηθήσει τους μαθητές όχι μόνο να μάθουν αλλά και να απολαύσουν την περιπέτεια στο μαγικό κόσμο των μαθηματικών!
Παναγιώτης Κώστας
Φυσικός
